Wat betekent de term "overvet"?
Typ " overvette zeep " op het internet en u krijgt een veelheid aan informatie en aanbiedingen te zien, zowel over industriële zepen die verkocht worden in supermarkten, winkels, (para)apotheken (de zogeheten overvette toiletblokjes*) als over industriële zepen die naast de echte zepen van zeepmaker verkocht worden op lokale markten.
In de naam "Overvette Zeep", hebben we het woord zeep.
U moet weten dat industriëlen die zeep maken (geen wasmiddel, maar zeep, wat al beter is) dit over het algemeen doen met zeepschaafsel dat "bondillon" wordt genoemd en dat industrieel wordt geproduceerd door andere bedrijven. En deze zeepschaafsels bevatten geen glycerine meer! De natuurlijke glycerine die het resultaat is van industriële verzeping wordt immers afzonderlijk en met meer winst verkocht voor andere cosmetische preparaten.
Indien de markt daar niettemin op staat, zal de industriële zeepfabrikant aan het einde van het productieproces natuurlijke of synthetische (!) glycerine toevoegen, tot +/- 1% in tegenstelling tot 6 tot 7% in artisanale koude verzeping.
Wat betreft de term "overvet", wordt de consument over het algemeen geïnformeerd dat er een plantaardige olie of boter aan het zeepproduct is toegevoegd om de hydratatie, de soepelheid en de bescherming van de huid te verbeteren. Meestal zijn zoete amandelolie en karitéboter bijzonder populair bij het grote publiek, samen met klei en andere geliefde ingrediënten zoals Aloë Vera. In de winkels vindt u ook arganolie, nertsolie (ja, u leest het goed), ... Maar helaas, hoewel de aankondiging van deze "kostbare" toevoegingen een belangrijk deel van de verpakking vult, kunnen ze in werkelijkheid slechts in minieme hoeveelheden in de zeep aangetroffen worden (soms zelfs minder dan 1%).
Zo loopt het dus wanneer geldzucht het laatste woord krijgt.
Laten we terugkomen op de ambachtelijke verzeping.
Zeep is het resultaat van de reactie van vette producten met een bijtende oplossing.
Lange (zeer lange) tijd geleden werd dierlijk vet van geiten, everzwijnen, varkens, ... gebruikt en vermengd met een oplossing van water en de as van verbrand hout, om een "waspasta" te verkrijgen die de stoffen beter reinigde dan een eenvoudige onderdompeling in de rivier of in het openbare washuis.
Het was niet echt de tijd waarin men een bad nam, laat staan een douche om schoon te worden en goed te ruiken, maar het was toch al een goed begin.
Iedereen kent de zeep van Aleppo. Deze specifieke verzeping verkrijgt men door een mengsel van olijfolie met water en plantaardige soda die voorkomt uit zeekraal 72 uur lang te laten koken in grote koperen vaten. Het aandeel laurierolie dat aan het einde van de bereiding wordt toegevoegd, bepaalt het niveau van het overvet van de zeep en het gewenste effect op de huid.
In zekere zin is de zeep van Aleppo, het natuurproduct bij uitstek, de voorloper van alle zepen. Maar het is een "gekookte" zeep. En dit koken verandert de uiteindelijke eigenschappen van de oliën die gebruikt worden om de zeep te maken, en kan ze zelfs ernstig beschadigen.
Bij koude verzeping wordt over het algemeen gebruik gemaakt van plantaardige oliën of boters, van goede kwaliteit en indien mogelijk biologisch. De bijtende oplossing wordt bereid met weinig gemineraliseerd of zelfs gedemineraliseerd water en zuivere natriumhydroxide (NaOH). Kaliumhydroxide (KOH) gemengd in verschillende verhoudingen met natriumhydroxide (NaOH) wordt gebruikt om vloeibare zepen te maken.
De chemische reactie gaat als volgt:
Oliën + Bijtende oplossing => zeep + glycerine.
Dat is de vereenvoudigde versie. Laten we het in meer detail bekijken
Laten we het over de "oliën" hebben.
Om een hoeveelheid olie om te zetten in zeep en glycerine is een hoeveelheid bijtende oplossing nodig die varieert naargelang de gebruikte olie. Zo is er "gemiddeld" 192 gram zuiver kaliumhydroxide nodig om 1000 gram olijfolie om te zetten in zeep en glycerine. Er wordt gezegd dat de verzepingsindex van olijfolie 0,192 is.
Als je vaste zeep wilt maken, wat meestal het geval is, dan gebruik je Sodium Hydroxide. Deel gewoon de hoeveelheid KOH (Kaliumhydroxide) door 1,4025 om de hoeveelheid van 120,05 gram NaOH te verkrijgen die nodig is voor de volledige reactie.
Het moeilijke deel is voorbij. Maar het moet niettemin nog worden genuanceerd.
Waarom zeggen we "gemiddeld" en " ongeveer" als we het hebben over precieze berekeningen met producten waarvan bekend is dat ze gevaarlijk zijn, zoals natriumhydroxide? Om een zeer eenvoudige reden: de verzepingsindex van olijfolie (0,192) is een gemiddelde of een algemeen aanvaarde trend voor deze olie. In feite zullen sommige olijfoliën een index van 0,184 hebben, terwijl andere tot 0,196 kunnen stijgen. Dit hangt af van vele factoren zoals de variëteit of de leeftijd van de olijfbomen, de grondsoort, het type gewas, het klimaat, de hoogte, het oogstjaar, ... en de leeftijd van de producent (nee, het is maar om te lachen).
Het een verklaart het ander:
Aangezien het eindproduct, de zeep, veilig en niet bijtend moet zijn voor de huid van de gebruiker, wordt er een veiligheidsmarge genomen door meer olie te gebruiken dan nodig is. Dit wordt "overvetting door vermindering van soda" genoemd.
Nog een paar cijfers: In de praktijk zal een olijfolie met een verzepingsfactor van 0,184 slechts 184 gram bijtende soda nodig hebben om volledig te reageren met de genoemde 1000 gram olie. Aan de andere kant is er voor 1000 gram olijfolie uit een andere regio 196 gram bijtende soda nodig. Dat is een verschil in massa van bijtende soda van 12 gram.
Met behulp van de meest frequente waarde van de verzepingsindex, d.w.z. de index van 0,192 voor olijfolie in het eerste geval, zal 43 gram olijfolie overtollig zijn en deelnemen aan een vorm van overvetting (ongeveer 4,3% van de oliemassa). In het tweede geval zal er te veel bijtende soda zijn omdat er precies 21 gram olijfolie zal ontbreken om de reactie compleet te maken, dat wil zeggen 2,1% van de oliemassa.
Daarom zal een zeepmaker altijd de nodige voorzorgsmaatregel nemen om meer olie te gebruiken dan nodig is om dit risico te vermijden. En er zijn verschillende manieren om het probleem op te lossen:
De eerste oplossing is het maken van een zeep op basis van olijfolie met een vetgehalte dat minstens hoger is dan het extreemste waargenomen geval voor deze olie. Zo kan worden gesteld dat elke olijfoliezeep die met een minimum 2,1% overvetting wordt vervaardigd, in het slechtste geval een neutrale zeep garandeert (0% overvetting), en in het beste geval 6,4% overvetting (2,1 + 4,3%). Daar komt nog bij dat de verzeping van deze kilo olijfolie een niet te verwaarlozen hoeveelheid van bijna 8% van de totale massa aan glycerine zal opleveren. Maar hoewel glycerine uitstekend geschikt is voor de huid, is het geen olie.
De tweede oplossing om dit verschil in de verzepingsindex te compenseren, de meest voorkomende maar ook om andere redenen, is dat om een zeep met interessante eigenschappen te maken, meestal een mengsel van verschillende oliën en boters wordt bereid. Elk van deze oliën en boters heeft zijn eigen verzepingsfactor. En statistisch gezien zullen de verschillen tussen de verschillende factoren de neiging hebben om elkaar te neutraliseren. Als ik dus een olijfolie gebruik met een hogere verzepingsindex dan de index die in het algemeen in de berekeningen wordt gebruikt, kan deze uiteindelijk worden gematigd door een index voor karitéboter die lager is dan de index die in het algemeen wordt verwacht.
De derde oplossing is het voorzien in een extra over-vettingsprocedure, de zogenaamde "tweede over-vettingsprocedure", om er in het ergste geval voor te zorgen dat de zeep voldoende wordt verzadigd door de overtollige olie. Dit overmatig invetten gebeurt altijd aan het einde van de bereiding, op een moment dat "het spoor" wordt genoemd, met een zogenaamde "kostbare" olie waarvan de voordelen voor de huid moeten worden behouden door zoveel mogelijk te vermijden dat deze reageert met de bijtende soda.
Elke zeepmaker heeft zijn eigen praktijk, maar elke methode staat garant voor een gezond en kwalitatief hoogwaardig product.
Laten we een eenvoudig voorbeeld nemen door een zeep te maken op basis van olijfolie, kokosnootolie en zoete amandelolie. Het doel is om een zeep te maken die ongeveer 8% overvet wordt en om zoveel mogelijk te profiteren van de voordelen van zoete amandelolie.
Dankzij een calculator (Mendrulandia, Soap Calc, ...) of een spreadsheet om zich even aan het internet te ontsnappen, zullen we "precies" de hoeveelheid bijtende soda berekenen om een 3 % supergevette zeep te verkrijgen door "soda reductie". Zoals hierboven uitgelegd, zal het, afhankelijk van de variëteit van de olijfolie, in het slechtste geval neutraal zijn vanaf 2,1% van de overvetting, maar kan het een overvetting van 6,4% bereiken door de gemiddelde index van 0,192 te nemen. Dezelfde aanpak wordt gevolgd voor kokosnootolie. In dat geval kunnen we er dus steevast van uitgaan, dat het eindproduct niet bijtend zal zijn!
Vervolgens, en om uiteindelijk te komen tot een theoretische waarde van 8% overvet, wordt 5% van de oorspronkelijke oliemassa toegevoegd als zoete amandelolie, d.w.z. 50 gram goede biologische zoete amandelolie. Deze olie wordt aan het einde van de bereiding van de pasta gemengd wanneer een emulsie tussen de olijfolie en de bijtende oplossing is bereid met behulp van een mixer. De zoete amandelolie wordt gemengd, niet gemixt, met de bereiding. Deze toegevoegde en gemengde olie zal de overvetting verhogen en voorkomen dat deze door de reactie in de emulsie wordt aangetast. Praktisch gezien zal het eindproduct dus een zogenaamde overvette zeep zijn met een berekende waarde van 8%, maar in het slechtste geval met 5,9%, waarvan 5% met zoete amandelolie, in het gunstigste geval met 11,4% totaal overvet... waarvan 5% zoete amandelolie, wat eigenlijk ons doel was!
Mijn uiteenzetting is redelijk moeilijk verteerbaar, dat moet ik toegeven. Maar het is, naar mijn bescheiden mening, nuttig om te weten dat een product dat er zo eenvoudig uitziet als een goede zeep een minimum aan kennis en zorg vereist bij de ontwikkeling ervan om tot een kwaliteitsproduct te komen dat gezond en goed voor de huid is.
En dat is dan ook de reden waarom men eerder een echte handgemaakte zeep zou gebruiken dan een eenvoudig wasmiddel.
In de volgende blog, ik beloof het u, zal het er veel eenvoudiger aan toegaan: geen getallen! Gewoon informatie over de verschillende kenmerken waarop de ambachtelijke zeepmaker kan inwerken om een zeep meer of minder vochtig, schuimend, romig, oplosbaar, hard, ... te maken, en dit alleen door de keuze van de oliën en de overvettingsgraad. De principes van het "Maatwerk", de haute couture, de gastronomie, ... toegepast op bubbels!
Tot binnenkort,
Bruno, Ambachtelijke zeepmaker
U las net een vertaling: de originele tekst kunt u ook op onze website raadplegen (Franse versie)
* Brood: een woord dat niet echt zeep betekent, maar een toiletproduct dat het vervangt.
KissPlanet stelt natuurlijk handgemaakte overvette zepen voor: