Essentiële oliën zijn alomtegenwoordig. Ze zijn een veelvoorkomend ingrediënt in cosmeticaproducten, worden aangewend om bepaalde kwaaltjes te bestrijden, en worden ook in verstuivers gebruikt om binnenshuis de lucht te zuiveren. Niettemin zijn essentiële oliën ook het voorwerp van hevige discussies. Sommigen zweren erbij, terwijl anderen ze juist systematisch vermijden omwille van hun vermeende toxiciteit. Essentiële oliën zijn oorspronkelijk van natuurlijke herkomst. Daarom worden ze vaak als volkomen ongevaarlijk voorgesteld. Niettemin gaat het om producten die een hoge concentratie van een welbepaalde stof kunnen bevatten, en die om die reden dan ook met mate gebruikt alsook zorgvuldig gedoseerd dienen te worden. Maar zo eenvoudig is het nu ook weer niet, want daarnaast zijn er ook veel essentiële oliën in omloop van een minder betrouwbare oorsprong, zoals oliën van synthetische herkomst en natuurlijke oliën die aangelengd worden met andere ongewenste producten...
Hoe zit het nu precies in elkaar? Zijn essentiële oliën nu giftig, of gezond? Soms is het namelijk bijzonder moeilijk om met kennis van zaken essentiële oliën te kopen en er op een gezonde manier gebruik van te maken. Daarom bieden wij u in deze blogreeks aan om het onderwerp op een gestructureerde manier te benaderen. In deze eerste aflevering zullen we daarom terugkeren tot de essentie, door bondig uiteen te zetten hoe essentiële oliën precies tot stand komen. In de volgende afleveringen zullen we in aansluiting hierop bespreken waarvoor je essentiële oliën zoal kunt gebruiken, en hoe je in de winkel de volkomen natuurlijke etherische oliën kunt onderscheiden van de minder gewenste varianten.
Accrochez-vous bien, le trajet s’annonce mouvementé !
Essentielles ? Comment ça ?
Essentiële oliën ontlenen hun naam aan het Engelse “essence”, in de betekenis van extract – en dus niet in de zin van “essential”, wezenlijk of onmisbaar, hoewel sommige verkopers je al te graag het tegenovergestelde zouden willen doen geloven. Essentiële oliën kunnen namelijk, naargelang de betreffende plant, uit verschillende van haar geurende delen geëxtraheerd worden (uit het zaad, de bloesem, de schors, de wortels…). Zo wordt het grootste deel van etherische sandel en -irisolie bijvoorbeeld verkregen uit de wortels van de plant, en wordt kruidnagelolie dan weer uitsluitend gewonnen uit de bloemknop van de boom. De extractie gebeurt veelal door de zogeheten stoomdestillatie, al zijn er in bepaalde gevallen ook nog andere vormen van extractie mogelijk, zoals droge destillatie (d.m.v. eenvoudige verwarming, voornamelijk bij bepaalde houtsoorten) of persing (hoofdzakelijk bij citrusvruchten).
Wat de stoomdestillatie betreft, die verloopt als volgt: de nodige plantendelen worden blootgesteld aan stoom, waarbij de verlangde vluchtige (of etherische, d.w.z. de gemakkelijk te verdampen) bestanddelen van die plant met de stoom mee verdampen. Nadat de stoom afgekoeld is en samen met de vluchtige bestanddelen opnieuw vloeibaar geworden is, kan het stoomwater vervolgens gemakkelijk gescheiden worden van de verkregen plantenextracten, dankzij hun respectievelijke verschil in polariteit of dichtheid. Etherische olie lost namelijk niet op in water, zoals het een olie betaamt. Niettemin, voor de detailliefhebbers onder ons: in tegenstelling tot de oliën in de strikte zin van het woord bevatten essentiële oliën géén vetten, aangezien ze uitsluitend bestaan uit de hogergenoemde verdamp- of stoombare bestanddelen van een welbepaalde plant.
De natuurlijke producten die in de handel worden aangeboden onder de benaming “essentiële of etherische oliën” zijn dan ook per definitie onverdund, en bijgevolg betreft het een zogenaamd ‘zuiver’ product – weliswaar laat hun werkelijke samenstelling in sommige gevallen jammer genoeg te wensen over, maar daar komen we, voor je eigen veiligheid, in een volgende aflevering nog uitgebreid op terug. 😉 Omwille van hun niet wateroplosbare karakter kunnen onverdunde essentiële oliën dus niet met water aangelengd worden – bij inwendig gebruik is het daarom aangeraden de olie eerder in te nemen met honing, suiker, of een neutrale tablet, en bij uitwendig gebruik kan het dan weer verdund worden in een neutrale crème of in een basisolie. Maar aangezien de specifieke gebruiksaanwijzing sterk kan variëren naargelang de betreffende essentiële olie, komen we ook hier in een volgende episode nog gedetailleerder op terug.
Et les hydrolats alors?
Een weetje om af te sluiten: de verdampte componenten van de plant die wél wateroplosbaar zijn, komen dan weer terecht in het hydrolaat, dat ook wel aromatisch water genoemd wordt (een bekend voorbeeld hiervan betreft het bloemen- of rozenwater). Want wanneer de stoom na het destillatieproces tot water is afgekoeld, blijven er ook aromatische moleculen over die niet (gemakkelijk) van het water gescheiden kunnen worden, en deze vormen samen het hydrolaat. Hydrolaten zijn dus als het ware de bijproducten van essentiële oliën, maar ze zijn ermee vergeleken aanzienlijk minder krachtig omwille van hun verschillende samenstelling, en ze worden dan ook bovenal gebruikt omwille van hun geur, alsook in mindere mate omwille van hun milde antiseptische en ontstekingsremmende werking. Over de hydrolaten hoef je je alvast dus geen zorgen te maken!
Ziezo, dat was het voorlopig. In de volgende episode zullen wij u in alle veiligheid verder proberen te gidsen door het oerwoud van de pro’s en contra’s van de essentiële oliën, door ze overzichtelijk voor u samen te vatten, alsook hun belangrijkste gebruiksvormen uiteen te zetten. Tot lezens!
Antonin